Kim jest „świadek koronny” i jaka jest jego rola w postępowaniu antymonopolowym?
Znaczenie pojęcia świadka koronnego różni się w postępowaniu antymonopolowym od znaczenia, które nadają mu przepisy prawa karnego. Ogólna idea pozostaje jednak podobna. W postępowaniu antymonopolowym mowa jest o przedsiębiorcy, który zawarł porozumienie ograniczające konkurencję, ale zreflektował się i ujawnił prezesowi UOKiK informacje i dokumenty świadczące o takim porozumieniu. Są to dowody obciążające jego samego oraz przedsiębiorców, z którymi świadek koronny się zmówił.
Dla organów antymonopolowych rola świadka koronnego jest nie do przecenienia. Porozumienia ograniczające konkurencję mają zwykle tajny charakter. Zmawiającym się konkurentom zależy na tym, aby nikt (a w szczególności – organy antymonopolowe) nie dowiedział się, że przedsiębiorcy uzgodnili między sobą naruszenie prawa konkurencji.
Czy program łagodzenia kar pieniężnych ma zastosowanie również do nadużywania pozycji dominującej?
Nie. Artykuł 113a u.o.k.k. dopuszcza możliwość złożenia takiego wniosku jedynie w przypadku naruszenia zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję. Program leniency nie dotyczy naruszeń polegających na nadużywaniu pozycji dominującej, ponieważ takie praktyki nie mają niejawnego charakteru (takiego jak zmowy kartelowe). Jednym z warunków odstąpienia od kary pieniężnej lub obniżenia jej wysokości jest ujawnienie organowi antymonopolowemu informacji o pozostałych uczestnikach zmowy oraz dokumentów ich obciążających. Jest to możliwe wyłącznie przy antykonkurencyjnych porozumieniach.
Jakie korzyści przewiduje prawo konkurencji dla przedsiębiorcy za ujawnienie istnienia kartelu?
Prezes UOKiK może przyznać przedsiębiorcy, który przekazał informacje oraz dokumenty świadczące o istnieniu kartelu, odstąpienie od kary pieniężnej albo obniżenie jej wysokości. Składający wniosek musi jednak spełnić ściśle określone w u.o.k.k. warunki. W praktyce prezesa UOKiK niejednokrotnie organ odmówił odstąpienia od kary pieniężnej mimo wniosku, ponieważ miał już informacje o istnieniu zmowy. Podobną okolicznością, która wyklucza możliwość odstąpienia od kary pieniężnej, będzie przymuszanie innych uczestników porozumienia do udziału w zmowie.
Co jeśli jednocześnie kilku uczestników zmowy ujawni ją organowi antymonopolowemu?
W takiej sytuacji organ odstąpi od kary pieniężnej jedynie wobec tego uczestnika zmowy, który złoży wniosek jako pierwszy. Rozstrzygające znaczenie ma tutaj data i godzina złożenia wniosku. Kolejni wnioskodawcy mogą uzyskać co najwyżej zmniejszenie wysokości kary pieniężnej. W sytuacji gdy prezes UOKiK już wcześniej wiedział o zmowie, to żaden z uczestników, którzy złożyli wniosek, nie uzyska odstąpienia kary. Mają oni nadal szansę na redukcję kary – pod warunkiem że informacje i dokumenty, których przekażą organowi antymonopolowemu, będą dostarczać nowej wiedzy.
W postępowaniach antymonopolowych program leniency może być swojego rodzaju wyścigiem po odstąpienie od kary pieniężnej lub obniżenie jej wysokości. Przepisy przewidują możliwość złożenia skróconego wniosku leniency, który rezerwuje miejsce w kolejce. Jeżeli przedsiębiorca w terminie wyznaczonym przez prezesa UOKiK złoży następnie pełny wniosek leniency, to liczyć się będzie dzień złożenia wniosku skróconego.
Przykład: Kartel ciężarówek
Przykładem sprawy, w której kolejność wpływu wniosków leniency decydowała o wysokości obniżenia kary, jest sprawa kartelu ciężarówek prowadzona przez Komisją Europejską. Producent samochodów ciężarowych MAN 20 września 2010 r. złożył do KE wniosek o odstąpienie od kary pieniężnej. Dzięki informacjom i dowodom, jakie przedsiębiorca ujawnił KE, ta 18–21 stycznia 2011 r. przeprowadziła kontrolę w siedzibach pozostałych producentów. Tydzień później, 28 stycznia 2011 r., do KE zgłosiła się z wnioskiem leniency spółka AB Volvo. To samo 10 lutego 2011 r. o godz. 10 uczyniła spółka Daimler AG. Nieco ponad 12 godzin później do Komisji wpłynął wniosek producenta samochodów ciężarowych Iveco. W ostatnim przypadku to godziny decydowały o tym, że Komisja obniżyła karę pieniężną w stosunku do Daimlera o 30 proc., a w stosunku do Iveco – zaledwie o 10 proc.
Zgodnie z nowelizacją naruszenia prawa konkurencji dopuszcza się również przedsiębiorca wywierający decydujący wpływ na przedsiębiorcę (np. spółka matka), który bezpośrednio naruszył prawo konkurencji. Ile wniosków leniency należy wówczas złożyć?
W takiej sytuacji wystarczy jeden wniosek o odstąpienie kary lub obniżenie jej wysokości. Będzie on obejmował spółkę, która go złożyła, a ponadto:
- spółki wywierające decydujący wpływ na wnioskodawcę,
- spółki, na które wnioskodawca wywierał decydujący wpływ,
- menedżerów wnioskodawcy (np. członków zarządu w czasie trwania naruszenia prawa konkurencji),
- menedżerów spółek wywierających decydujący wpływ na wnioskodawcę,
- menedżerów spółek, na które wnioskodawca wywierał decydujący wpływ.
Jeżeli wnioskodawca spełni warunki do odstąpienia od wymierzenia kary pieniężnej, to wszystkie podmioty wymienione powyżej uzyskają takie odstąpienie. Sytuacja wygląda analogicznie w przypadku, gdy organ obniża karę pieniężną.
Czy menedżer lub były menedżer spółki (np. członek zarządu) może złożyć wniosek leniency?
Tak. Organy antymonopolowe liczą tutaj w szczególności na byłych menedżerów spółek, którzy pełnili swoją funkcję w czasie trwania naruszenia. Jeżeli taka osoba złoży wniosek o odstąpienie od kary, to UOKiK odstąpi od kary jedynie wobec niego lub niej. Wniosek leniency nie będzie wówczas obejmował spółki, w której pełnił on/ona swoją funkcję, a jedynie samego wnioskodawcę. Nawet jeśli spółka złoży następnie wniosek leniency, to organ nie zwolni jej z kary pieniężnej, ponieważ ubiegł ją jej były menedżer.
Takie rozwiązanie prawne ma służyć zwiększeniu wykrywalności zmów kartelowych. Zawarcie antykonkurencyjnego porozumienia jest dla spółki bardzo ryzykowne, ponieważ trzyma ją w ciągłej niepewności – w szczególności gdy rozstanie z byłym członkiem zarządu nie należało do najmilszych.
Czy odstąpienie od kary pieniężnej oznacza, że spółka nie poniesie żadnych konsekwencji naruszenia prawa konkurencji?
Wniosek leniency wpływa jedynie na wysokość kary pieniężnej za naruszenie. Nie doprowadzi do tego, że organ antymonopolowy umorzy postępowanie. Przedsiębiorca zwolniony z zapłaty kary pieniężnej będzie stroną decyzji stwierdzającej zawarcie porozumienia ograniczającego konkurencję. Gdy taka decyzja stanie się prawomocna, osoby i przedsiębiorcy poszkodowani naruszeniem prawa konkurencji będą mogli powołać się na nią w procesach odszkodowawczych. Dzieje się tak, ponieważ prawomocna decyzja stwierdzająca naruszenie ma charakter prejudykatu – wiąże sąd cywilny w zakresie stwierdzenia, że określony przedsiębiorca popełnił naruszenie. Przepisy przewidują ponadto kilka domniemań na korzyść poszkodowanych:
- że sprawca popełnił naruszenie w sposób zawiniony,
- że naruszenie wyrządziło szkodę (co do zasady – poszkodowany nadal musi udowodnić jej wysokość),
- że bezpośredni nabywca przerzucił szkodę na dalszych nabywców (np. przy odsprzedaży towaru).
Świadek koronny ponosi wraz z pozostałymi uczestnikami zmowy odpowiedzialność solidarną za szkodę. Oznacza to, że wystarczy, iż poszkodowany pozwie jednego z uczestników zmowy o całą poniesioną szkodę. Wyegzekwowanie odszkodowania jest w takiej konfiguracji zwykle łatwiejsze od świadka koronnego, ponieważ organ antymonopolowy odstąpił wcześniej od wymierzenia kary pieniężnej w postępowaniu administracyjnym. ©℗
Więcej o dyrektywie ECN+
Dyrektywa ECN+ poradnik w pytaniach i odpowiedziach [cz.1 wstęp]
[cz.2] Wywiad UOKiK, zgłoszenie naruszenia
[cz.3] Przebieg postępowania
[cz.4] Kontrola i przeszukanie
[cz.5] Wgląd w akta i wyrok
[cz.6] Kwestia kar i odpowiedzialność
[cz.7] Program łagodzenia kar