Co zmienia się w zakresie możliwości karania przedsiębiorców przez prezesa UOKiK?
Nowelizacja u.o.k.k. niesie istotne zmiany w zakresie kar nakładanych przez prezesa UOKiK na przedsiębiorców naruszających prawo konkurencji. Znowelizowane przepisy są zdecydowanie surowsze – obecnie organ może karać zarówno bezpośrednich naruszycieli prawa konkurencji, jak i przedsiębiorców w ramach szeroko rozumianych grup kapitałowych. Zmieniły się również zasady karania związków przedsiębiorców i ich członków.
Ponadto zaostrzone zostały kary za przekazywanie nieprawdziwych informacji i utrudnianie w przeprowadzeniu czynności kontrolnych przez urzędników. Dodatkowo wprowadzono nową instytucję kary okresowej, która ma zmusić „spóźnialskich” do realizacji decyzji czy udostępnienia informacji. Jakby tego było mało, do obliczenia kary będzie brany pod uwagę nie krajowy, lecz światowy obrót przedsiębiorców.
Zaostrzone przepisy mają zwiększyć skuteczność nakładanych kar oraz zmotywować przedsiębiorców do respektowania działań dochodzeniowych i decyzyjnych organów antymonopolowych. W zamyśle ustawodawcy nowe kary mają być przede wszystkim skuteczne, proporcjonalne i odstraszać potencjalnych naruszycieli.
Kiedy i która spółka w grupie kapitałowej odpowiada za naruszenie prawa konkurencji?
Zmiana w przepisach daje prezesowi UOKiK możliwość pociągania do odpowiedzialności za naruszenia prawa konkurencji całych organizmów gospodarczych (grup kapitałowych), a nie pojedynczych przedsiębiorców – np. krajowych spółek zależnych należących do globalnych koncernów.
Prezes UOKiK będzie mógł prowadzić postępowanie antymonopolowe zarówno przeciwko bezpośredniemu naruszycielowi, jak i przedsiębiorcom wywierającym na niego wpływ (np. spółce matce). Rozwiązanie to będzie fakultatywne, organ będzie mógł podchodzić elastycznie do doboru stron postępowania. W pewnych przypadkach prowadzenie sprawy przeciwko spółce zależnej i jej spółce dominującej pozwoli zoptymalizować wysiłki organu, np. w sytuacjach, gdy faktyczne zarządzanie działalnością spółki polskiej odbywa się na poziomie zagranicznej centrali. Można jednak wyobrazić sobie sytuację odwrotną, w której angażowanie spółki nadrzędnej jedynie wydłuży i utrudni postępowanie.
Zgodnie z dodanym art. 6b i art. 9a u.o.k.k. w przypadku naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję lub zakazu nadużywania pozycji dominującej naruszenia dopuszcza się również przedsiębiorca wywierający decydujący wpływ na tego przedsiębiorcę. W konsekwencji prezes UOKiK będzie uprawniony do nałożenia łącznej kary pieniężnej na bezpośredniego naruszyciela oraz na przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ na przedsiębiorcę. Maksymalna wysokość kary wynosi 10 proc. obrotu ukaranego „organizmu gospodarczego” w roku poprzedzającym nałożenie kary. Odpowiedzialność przedsiębiorców za karę pieniężną ma charakter solidarny (art. 106c oraz art. 106 ust. 3a u.o.k.k.). Solidarność dłużników może ułatwić prezesowi UOKiK przymusowe dochodzenie zapłaty kary.
Jeżeli poprzestanie on na prowadzeniu postępowania antymonopolowego tylko przeciwko przedsiębiorcy, na którego wywierany jest wpływ (np. krajowa spółka córka w ramach globalnego koncernu), to podstawą obliczenia ewentualnej kary pieniężnej w dalszym ciągu będzie obrót całego ukaranego organizmu gospodarczego (art. 106 ust. 3a u.o.k.k.).
Powyższe rozwiązania mają zastosowanie tylko do spraw z zakresu porozumień ograniczających konkurencję oraz nadużywania pozycji dominującej. Przepisy te nie dotyczą decyzji wydawanych w zakresie kontroli koncentracji, naruszenia zbiorowych interesów konsumentów czy też stosowania klauzul abuzywnych.
Kluczowe w przypadku przypisania odpowiedzialności za działania przedsiębiorców zależnych jest ustalenie, czy na naruszyciela inny przedsiębiorca (lub przedsiębiorcy!) „wywierał decydujący wpływ”. Przez „decydujący wpływ” należy rozumieć takie powiązanie ekonomiczne, prawne lub organizacyjne, które sprawia, że przedsiębiorca wykonuje polecenia przedsiębiorcy wywierającego wpływ lub dostosowuje się do nich oraz ma ograniczone lub uniemożliwione samodzielne zachowanie na rynku.
Przepisy zakładają domniemanie, zgodnie z którym przedsiębiorca X wywiera decydujący wpływ na przedsiębiorcę Z, jeśli posiada ponad 90 proc. udziału w kapitale przedsiębiorcy Z.
Uwaga! Odpowiednia treść umów zawartych między przedsiębiorcami, możliwość wyboru członków zarządu i inne zależności finansowo-gospodarczej mogą sprawić, że przedsiębiorca X, który ma mniej niż 50 proc. udziałów w kapitale przedsiębiorcy Z, również zostanie uznany za przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ.
Co grozi związkom przedsiębiorców i ich członkom za naruszenie prawa konkurencji?
Nowe przepisy rewolucjonizują karanie naruszeń prawa konkurencji, których dopuszczają się związki przedsiębiorców w związku z działalnością swoich członków.
Przykład 1: Ważna definicja
Związkiem przedsiębiorców są izby, zrzeszenia i inne organizacje zrzeszające przedsiębiorców oraz związki ww. organizacji. Najpopularniejsze tego typu związki w Polsce to m.in. izby gospodarcze (np. Polsko-Niemiecka Izba Przemysłowo-Handlowa) czy też różnego rodzaju związki przedsiębiorców (np. Związek Przedsiębiorców i Pracodawców). ©℗
W takim wypadku kara pieniężna nie może przekroczyć 10 proc. sumy obrotów członków tego związku osiągniętych w roku poprzedzającym wydanie decyzji. Do obliczania powyższej kwoty brani są pod uwagę tylko członkowie związku, którzy prowadzili działalność na rynku, na którym doszło do naruszenia.
Przykład 2: Niecały związek
Związek zrzesza producentów mebli oraz materiałów budowlanych. Przedsiębiorcy, którzy produkują meble, w ramach związku zawarli zmowę cenową. Porozumienie to nie dotyczyło producentów materiałów budowlanych. Obliczając maksymalną wysokość kary nałożoną na związek, organ będzie brać pod uwagę jedynie sumę obrotów osiągniętą przez producentów mebli.
Jeśli związek przedsiębiorców okaże się niewypłacalny, to wezwie członków do dokonania wkładów w celu pokrycia kary pieniężnej, w terminie wyznaczonym przez prezesa UOKiK. Maksymalna kwota, jakiej związek może żądać od członka, wynosi:
- do 10 proc. obrotu osiągniętego przez członka związku w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary,
- do 10 tys. euro, jeśli członek związku nie osiągnął w okresie trzyletnim obrotu o równowartości 100 tys. euro.
Jeśli wkłady nie zostaną wniesione przez przedsiębiorców, to prezes UOKiK może żądać zapłaty pozostałej do uiszczenia kary od każdego z przedsiębiorców, którego przedstawiciele wchodzili w skład organów decyzyjnych związku. W tym wypadku zastosowanie będą miały przepisy o solidarności dłużników z kodeksu cywilnego.
Z kolei jeżeli wspomniani przedsiębiorcy również nie uiszczą kar, to prezes UOKiK może w kolejnym kroku żądać uiszczenia pozostałej kwoty kary od każdego z przedsiębiorców, który był członkiem związku oraz prowadził działalność na rynku, na którym doszło do naruszenia.
Uwaga! Organ nie będzie żądać zapłaty kary od członka związku, jeśli wykaże on, że nie wdrożył decyzji, która naruszyła prawo konkurencji, oraz że nie wiedział o istnieniu decyzji albo aktywnie zdystansował się od decyzji przed wszczęciem postępowania.
W związku z nowelizacją przedsiębiorcy muszą szczególnie uważać na swoją aktywność w ramach związków przedsiębiorców. Przepisy umożliwiają organom antymonopolowym skuteczne nakładanie kar za działania związków, które naruszają prawo konkurencji. Co więcej, przepisy zostały skonstruowane w taki sposób, aby niewypłacalność związku lub unikanie zapłaty kary przez jego członków nie stanowiła przeszkody w jej wyegzekwowaniu.
Jakie kary grożą za przekazanie prezesowi UOKiK nierzetelnych informacji lub zaniechanie realizacji zobowiązań?
Nowe przepisy zaostrzyły kary za:
- nieudzielenie informacji żądanych przez prezesa UOKiK,
- podanie nieprawdziwych danych we wniosku o zgodę na dokonanie koncentracji,
- uniemożliwianie lub utrudnianie przeprowadzenia przeszukania lub kontroli,
- niewykonanie tzw. decyzji behawioralnej,
- niewykonanie decyzji zobowiązującej oraz tymczasowej,
- niestawiennictwo na rozprawie lub przesłuchaniu.
W nowym stanie prawnym za wymienione naruszenia grozi kara w wysokości do 3 proc. światowego obrotu przedsiębiorcy. Jest to istotna zmiana, zważywszy, że dotychczas maksymalna kara wynosiła maksymalnie równowartość 50 mln euro.
Ważne jest to, że w tym wypadku bierze się pod uwagę obrót jedynie przedsiębiorcy naruszyciela – przepisy o uwzględnianiu obrotów przedsiębiorców wywierających decydujący wpływ nie będą miały zastosowania do kar tzw. proceduralnych.
Jakie kary może nakładać prezes UOKiK na przedsiębiorców w celu przymuszenia ich do określonych działań?
Niezależnie od kary w wysokości do 3 proc. obrotu opisanej powyżej prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę dodatkową karę pieniężną w wysokości do 5 proc. średniego dziennego światowego obrotu za każdy dzień opóźnienia. Dlaczego? Aby przymusić go do wykonania nałożonych na niego obowiązków. Kara ta może być nałożona za:
- opóźnienie w wykonaniu decyzji, wyroków lub postanowień,
- nieudzielenie informacji prezesowi UOKiK,
- udzielenie informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd,
- niestawiennictwo na przesłuchaniu,
- utrudnienie lub uniemożliwienie przeprowadzenia kontroli lub przeszukania.
Jak widać, za poszczególne działania – np. nieudzielenie informacji prezesowi UOKiK – organ może nałożyć na przedsiębiorcę jednorazową karę pieniężną w wysokości do 3 proc. rocznego światowego obrotu, a następnie za każdy dzień zwłoki w przekazaniu informacji kary pieniężne w wysokości do 5 proc. średniego dziennego światowego obrotu.
Więcej o dyrektywie ECN+
Dyrektywa ECN+ poradnik w pytaniach i odpowiedziach [cz.1 wstęp]
[cz.2] Wywiad UOKiK, zgłoszenie naruszenia
[cz.3] Przebieg postępowania
[cz.4] Kontrola i przeszukanie
[cz.5] Wgląd w akta i wyrok
[cz.6] Kwestia kar i odpowiedzialność
[cz.7] Program łagodzenia kar