Prezes UOKiK poinformował 21.12.2023 r. o decyzji w sprawie DUKA International S.A. Organ ukarał spółkę za stosowanie tzw. dark patterns. W tym przypadku chodziło o dodawanie produktów do koszyka zakupowego, w trakcie procesu składania zamówienia realizowanego w sklepie internetowym, bez wyraźnej, uprzedniej zgody konsumenta. W ocenie UOKiK takie działanie stanowi nieuczciwą praktykę rynkową.
Organ nałożył na spółkę karę pieniężną w wysokości ponad 1,5 mln zł. Dodatkowo DUKA musi zwrócić pieniądze klientom dotkniętym praktyką i opublikować oświadczenia na swoich kanałach informacyjnych (strona internetowa, media społecznościowe). Tzw. rekompensata publiczna jest bardzo często stosowana przez UOKiK w sprawach konsumenckich. To istotne, ponieważ obsługa rekompensaty publicznej może w niektórych przypadkach generować duże koszty finansowe, wymagać dużych nakładów pracy po stronie pracowników firmy. W efekcie dodatkowe obowiązki nakładane przez organ w decyzjach mogą być bardziej dolegliwe niż sama kara pieniężna. Od strony prawnej istnieje spór w orzecznictwie i doktrynie co do form rekompensaty publicznej jaką może stosować Prezes UOKiK. Organ rozumie tu swoje kompetencje szeroko i nakłada na przedsiębiorców takie środki usunięcia naruszeń jakie uważa za stosowne – w szczególności obowiązek zwrotu pieniędzy poszkodowanym klientom. Niektóre składy orzekające podtrzymują takie decyzje, niektóre z kolei stają na stanowisku, że Prezes UOKiK może nakładać na przedsiębiorców obowiązki tylko spośród katalogu wymienionego w art. 26 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Ten spór w przyszłości prawdopodobnie rozstrzygnie Sąd Najwyższy.
O co chodziło w sprawie DUKA: Osobom robiącym zakupy w sklepie internetowym duka.com/pl do zamówienia, bez uprzedniej wyraźnej zgody, dodawane były „promocyjne” produkty. W zależności od okresu objętego promocją do koszyka pełnego wybranych przez kupującego towarów automatycznie trafiała parasolka lub filiżanka. Aby uniknąć zakupu niechcianego towaru konsument musiał go usunąć, co w przypadku pełnego koszyka mogło zostać przez niego pominięte. UOKiK podkreśla, że dodanie do koszyka promocyjnego produktu powinno zależeć tylko i wyłącznie od woli i decyzji konsumenta, a nie przedsiębiorcy, który uważa, że konsument może sam usunąć z koszyka niechciany produkt. Jeśli kupujący nie zauważył dodatków dokonując płatności, parasolka lub filiżanka stawały się jego własnością. Zwrot niechcianego zakupu oznaczał dla klientów sieci DUKA konieczność poświęcenia czasu oraz poniesienie kosztów nadania przesyłki. Zakwestionowana praktyka trwała prawie cały ubiegły rok – od 4 stycznia do 27 grudnia.
Kiedy jeszcze możemy mówić o dark patterns?
UOKiK wskazuje na inne przykładowe formy dark patterns, takie jak:
- Dodatkowe, niezapowiedziane opłaty pojawiające się na ostatnim etapie składania zamówienia, tzw. drip pricing.
- Zwodnicze interfejsy – np. udostępnienie przycisku do złożenia zamówienia przed zapoznaniem się konsumenta ze wszystkimi opłatami.
- Fałszywe liczniki czasu – wywieranie sztucznej presji.
- Niekończące się promocje – sugerowanie ograniczonego czasu trwania atrakcyjnych promocji cenowych, podczas gdy obowiązują one nieustannie.
- Ukrywanie istotnych informacji o produkcie, usłudze lub zasadach transakcji.
Zakaz stosowania dark patterns to bardzo istotne zagadnienie, które jest szeroko dyskutowane w Polsce i Europie. Powstaje dużo publikacji organów administracji publicznej na ten temat. Zwracam uwagę na discussion paper opublikowany przez brytyjski organ ochrony konsumentów – CMA. Dokument na podstawie badań empirycznych opisuje 21 praktyk związanych z architekturą wyborów online (online choice architecture) i omawia, w jaki sposób poszczególne rozwiązania m. in. w sklepach online mogą szkodzić konsumentom i konkurencji. Link do dokumentu CMA: LINK.
autor tekstu: mec. Jakub Sadurski