Bieżący rok zapowiada się obficie pod względem ilości zmian prawnych z zakresu prawa konsumenckiego i prawa konkurencji. Zakres modyfikacji jest tak istotny, że określa się je jako „nowy ład dla konsumentów”. Lustrzanym odbiciem nowych praw przyznawanych konsumentom są dodatkowe obowiązki nakładane na przedsiębiorców. Dodatkowo istotne zmiany dotkną wszystkich przedsiębiorców, którzy funkcjonują w ramach sieci dystrybucji czy innych rodzajów porozumień wertykalnych.
Poniżej przedstawiamy krótkie i subiektywne streszczenie najważniejszych zmian.
DYREKTYWA OMNIBUS
Dyrektywa Omnibus[1] stanowi prawdziwy przełom w relacjach przedsiębiorca – konsument. Ostateczny tekst polskiej ustawy[2] implementującej dyrektywę jest jeszcze ustalany[3], ale bazując na jego wstępnej wersji oraz treści unijnego dokumentu, wiadomo czego powinniśmy się spodziewać. Nowe przepisy zaczną obowiązywać niebawem, bo od 28 maja 2022 roku. Jakie są zatem najistotniejsze modyfikacje względem aktualnie obowiązujących zasad?
Cena promocyjna produktu
Ograniczona zostanie możliwość stosowania tzw. sztucznego podwyższania cen, z którym mamy do czynienia m.in. w okresach świątecznych. Wraz z projektowanymi zmianami, w przypadku zastosowania promocji, na przedsiębiorców nałożony zostaje obowiązek ujawnienia (obok nowej ceny) również najniższej ceny produktu, jaka obowiązywała przez ostatnie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki. Czyli od 28 maja każda promocja cenowa powinna zawierać: cenę przekreśloną + nową cenę promocyjną.
Co istotne, powyższe rozwiązanie ma zastosowanie także do reklamowania usługi lub produktu wraz z ceną oraz sprzedaży internetowej. Zasada ta doznaje jednak pewnych modyfikacji w zależności od charakteru produktu, czy czasu jego sprzedaży.
Podwójna jakość oferowanych produktów
Najprostszym wytłumaczeniem nowych przepisów w tym zakresie jest odwołanie się do słynnej „niemieckiej chemii”, która (przynajmniej w odczuciu społeczeństwa) jest o wiele lepszej jakości od tych samych produktów, ale wytworzonych w Polsce. Jeżeli ten utrwalony pogląd jest prawdziwy, chemia wyprodukowana w naszym kraju już niedługo nie będzie (a przynajmniej nie powinna) się znacznie różnić od jej zagranicznych odpowiedników. Wraz z wejściem w życie projektowanej ustawy, zakazane zostanie umieszczanie na rynku produktów wprowadzających konsumentów w błąd w ten sposób, że identycznie wyglądający polski produkt (nazwa, etykieta) będzie zawierał istotne różnice w swoim składzie w stosunku do tych oferowanych w innych państwach UE.
Zmiana wzoru odstąpienia od umowy
Dotychczas funkcjonujący wzór odstąpienia od umowy, o jakim przedsiębiorca informował konsumentów przy sprzedaży on-line ulegnie modyfikacji. W związku z tym konieczne będzie jego dostosowanie w ramach przyjętego regulaminu sklepu internetowego. Jednocześnie jest to idealny moment, aby zweryfikować, czy regulamin e-sklepu spełnia wszystkie wymogi informacyjne względem konsumenta.
Opinie o produktach
W komentarzach same superlatywy o produkcie i żadnych negatywnych opinii? Niedługo przedsiębiorca będzie musiał powiadomić, czy w ramach swojego systemu wprowadził mechanizmy pozwalające na zapewnienie, że osoby oceniające produkt rzeczywiście go zakupiły. Oznacza to zatem ukrócenie praktyki polegającej na masowym generowaniu sztucznych komentarzy oraz powstanie nowych obowiązków po stronie przedsiębiorców.
DYREKTYWA CYFROWA I TOWAROWA
Polski projektodawca planuje wdrożyć dyrektywę cyfrową[4] i dyrektywę towarową[5] poprzez dokonanie zmian w ustawie o prawach konsumenta oraz w kodeksie cywilnym[6]. 11 stycznia 2022 roku Komitet do Spraw Europejskich zakończył prace nad tym projektem. Chociaż zgodnie z treścią tego dokumentu nowe przepisy miały wejść w życie 1 stycznia 2022 roku[7], już wiemy, że termin ten nie został dotrzymany.
Dyrektywa cyfrowa
Wśród kluczowych kwestii z zakresu dyrektywy cyfrowej wskazać należy przede wszystkim na obowiązek przedsiębiorcy do dostarczenia usług (np. Netflix) lub treści cyfrowych (np. zakupione filmy) bez zbędnej zwłoki po zawarciu umowy. Do produktów cyfrowych trzeba będzie dołączyć instrukcje i akcesoria, a także zapewnić wsparcie techniczne. Nowe przepisy nałożą również na przedsiębiorców bezpośredni obowiązek, aby dostarczane treści i usługi nadawały się do celów, dla których zazwyczaj konsumenci je nabywają, jak również miały wszystkie cechy (kompatybilność, funkcjonalność), które powszechnie uważa się za typowe w zakresie danej kategorii produktów. W nowym stanie prawnym nie zapomnijcie o aktualizacjach – te będą obowiązkowe, podobnie jak informowanie o nich Waszych klientów.
Dyrektywa towarowa
Dyrektywa towarowa również wprowadza obowiązek, aby oferowane produkty odpowiadały ogólnie przyjętym oczekiwaniom. Przykładowo, produkty sprzedawane przez przedsiębiorców będą musiały być tej samej jakości, co próbki, które zostały zaprezentowane konsumentom przed zawarciem umowy. Ponadto jeżeli jest to zasadne, do produktu trzeba będzie załączyć odpowiednie opakowanie, instrukcję instalacji, a także inne akcesoria, których przeciętny konsument oczekuje w typowych okolicznościach. Co istotne, sprzedawane produkty w nowym stanie prawnym będą musiały posiadać cechy, o których zapewniał nie tylko bezpośredni sprzedawca, ale także producent.
Przykładowo: Zawarta umowa nie przewidywała obowiązku załączenia do zakupionego drona instrukcji obsługi. Pomimo to, wśród konsumentów istnieje powszechne przekonanie, że kupując urządzenie elektroniczne dostaniemy do niego instrukcję obsługi. W takiej sytuacji przedsiębiorca zobowiązany jest dołączyć instrukcję obsługi.
Odnosząc się do polskiej ustawy, która ma wdrożyć dyrektywę towarową, warto zaznaczyć, że przewiduje ona m.in. ograniczenia po stronie konsumenta. Bowiem w przypadku niezgodności produktu z umową, w pierwszej kolejności będzie mieć on prawo jedynie domagania się naprawy albo wymiany. Dopiero gdyby te rozwiązania okazały się nieopłacalne, wówczas konsument będzie mógł żądać obniżenia ceny, bądź odstąpić od umowy.
USTAWA O ZATORACH PŁATNICZYCH
Projekt[8] nowelizacji ustawy o zatorach płatniczych[9] ma ułatwić składanie sprawozdań o praktykach płatniczych. Ponadto nowelizacja ma zwiększyć efektywność prowadzonych przez Prezesa UOKiK postępowań oraz uelastycznić przyjęty system karania. W związku z powyższym zmianie ulegnie m.in. wzór obliczania wysokości maksymalnej kary, a ponadto polski organ antymonopolowy wyposażony zostanie w kompetencję jej miarkowania.
DYREKTYWA ECN+
Projekt[10] polskiej ustawy mającej na celu wdrożenie dyrektywy ECN+[11] znajduje się obecnie na etapie ustaleń z Radą Ministrów. Zmiany przewidują m.in. możliwość nałożenia kar finansowych nie tylko na spółkę, która dopuściła się niezgodnej z prawem praktyki, ale również na jej spółkę matkę i dalsze. Okoliczność ta, oprócz wprowadzenia odpowiedzialności solidarnej, oznaczać będzie także odrębny sposób liczenia osiąganego obrotu na potrzeby ustalenia kary finansowej (a przypomnijmy, że to właśnie od jego wysokości zależy wartość wymierzanej kary). W efekcie spółki matki częściej będą odpowiadały finansowo za naruszenia prawa konkurencji swoich podmiotów zależnych.
Warto również wspomnieć o planowanym wprowadzeniu możliwości karania związków przedsiębiorców, a także osób fizycznych, które zaprzestały już prowadzenia działalności gospodarczej.
W związku z powyższym rekomendujemy analizę zawartych umów oraz statutów stowarzyszeń branżowych, w których uczestniczą przedsiębiorcy.
ZMIANA ROZPORZĄDZENIA VBER
Już w ubiegłym roku Komisja Europejska opublikowała projekt[12] nowego rozporządzenia dotyczącego wyłączeń w stosunku do porozumień wertykalnych. Zmiany w przepisach mają wejść w życie już 1 czerwca 2022 roku. Jakie istotne modyfikacje pociąga za sobą nowa regulacja?
Wielu producentów poza sprzedażą produktów dystrybutorom – oferuje również możliwość nabycia ich produktów w „firmowym” sklepie producenta (dual distribution). Nowe rozporządzenie VBER modyfikuje dotychczasowe zasady prowadzenia takiego (podwójnego) biznesu:
- niektóre porozumienia[13], w których zarówno producent jak i dystrybutor prowadzą sprzedaż online nie będą już z góry uznawane legalne (przedsiębiorcy będą musieli zachować większą czujność);
- jeżeli producent i dystrybutor przekraczają razem 10% udziału w rynku detalicznym, wymiana przez nich informacji (np. żądanie raportów) również nie będzie uznawana domyślnie za legalną;
- nowe rozporządzenie rozciąga gwarantowane bezpieczeństwo systemu dual distribution na relacje hurtownik-dystrybutor i importer-dystrybutor (dotychczas tylko producent i dystrybutor korzystali z gwarancji legalności).
Ponadto, w porównaniu z obecnie obowiązującym rozporządzeniem VBER, nowe pozwalać będzie m.in. na dostawę produktów dystrybutorom przy zastosowaniu różnych cen w zależności od kanału sprzedaży, w ramach którego dany produkt ma zostać sprzedany. Dopuszczalne będzie zatem dostarczanie produktów przeznaczonych do dystrybucji drogą online po niższej cenie, niż takich samych produktów, lecz przeznaczonych do sprzedaży offline (i odwrotnie). Tym samym przedsiębiorcy w prostszy sposób będą mogli kontrolować poziom rozwoju każdego z kanałów dystrybucji.
Przykładowo: Dostawca za cenę 100 zł sprzedaje dystrybutorowi produkt X, który ma zostać sprzedany w Internecie. Dodatkowo dostawca za cenę 110 zł sprzedaje dystrybutorowi również taki sam produkt X, ale przeznaczony do sprzedaży stacjonarnej. Taka praktyka będzie niedługo dopuszczalna.
Rekomendujemy zatem przygotowanie się na wprowadzane zmiany poprzez dokonanie wcześniejszej analizy oraz, jeżeli jest taka potrzeba, modyfikacji zawartych umów, czy nawet całego systemu dystrybucji.
USTAWA O SYGNALISTACH
W pracach legislacyjnych, na etapie opiniowania znajduje się także ustawa o sygnalistach[14]. Tworzy ona zupełnie nowy system zgłaszania przez pracowników naruszeń prawa. Spośród ogółu nowych zasad, warto wyszczególnić, że przedsiębiorcy zatrudniający co najmniej 50 osób będą musieli się liczyć z koniecznością ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych, który określa wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń (dla tych zatrudniających mniej osób będzie to fakultatywne). Na samym regulaminie się jednak nie skończy, ponieważ pracodawcy będą zobowiązani do stworzenia całego wewnętrznego kanału przyjmowania zawiadomień o naruszeniach – w tym m.in. zapewnić, że zgłoszenia będą rozpatrywane przez niezależne osoby, a sygnaliści nie doznają żadnych negatywnych konsekwencji w związku ze złożeniem zawiadomienia.
PODSUMOWANIE
Ogrom zmian szykowanych w 2022 roku oznacza konieczność jak najszybszej adaptacji dotychczasowej praktyki przedsiębiorców do zupełnie nowej rzeczywistości. Biorąc pod uwagę, że niektóre ze zmian wejdą w życiu już w maju, rekomendujemy jak najszybszą weryfikację obecnych praktyk biznesowych przedsiębiorców. W wielu przypadkach koniecznie będzie nie tylko przeszkolenie personelu, czy zmiana regulaminów, ale także dostosowanie całego systemu biznesowego stosowanego przez przedsiębiorcę do nowych przepisów.
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniającą dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (Dz. Urz. UE L 328 z 18.12.2019, str. 7).
[2] Projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz niektórych innych ustaw (UC86).
[3] 3 lutego 2022 roku zakończony został etap oceny projektu ustawy w ramach Komitetu do Spraw Europejskich.
[4] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych.
[5] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniająca rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE i uchylająca dyrektywę 1999/44/WE.
[6] Projekt ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta oraz ustawy – Kodeks cywilny (UC53)
[7] Zob. art. 4 projektu ustawy.
[8] Projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych (UD306).
[9] Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 424 ze zm.).
[10] Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (UC69).
[11] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 z dnia 11 grudnia 2018 r. mająca na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego (Dz. Urz. UE L 11 z 14.01.2019 r., str. 1).
[12] Komunikat Komisji, zatwierdzenie treści projektu rozporządzenia Komisji w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych z 9 lipca 2021 roku – C(2021)5026.
[13] Chodzi o sytuację, gdy dystrybutor prowadzi portal internetowy służący pośredniczeniu w sprzedaży i w ramach tego portalu zarówno producent jak i dystrybutor oferują konkurencyjne produkty.
[14] Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (UC101).