Kancelaria Affre & Wspólnicy sp. k. (Samo)Regulacja rynku franczyzy

Umowa franczyzy w Polsce

Umowa franczyzy zawitała do Polski wraz z przemianami gospodarczymi i ustrojowymi, kiedy to w 1989 r. pierwszy „prywatny” franczyzobiorca otworzył perfumerię Yves Rocher. Od tego czasu franczyza stale zyskuje na popularności. W 2020 r. w Polsce działało 1310 sieci franczyzowych oraz 83 000 franczyzobiorców, głównie w sektorach handlu detalicznego oraz gastronomii[1]. Na niebywały sukces franczyzy miał wpływ brak jej uregulowania w polskim prawie – jest to tzw. umowa nienazwana. Brak sztywnych regulacji ustawowych umożliwia stronom dowolne – w granicach prawa – kształtowanie stosunków handlowych, co przekłada się na proponowanie innowacyjnych i kompleksowych rozwiązań w ramach umowy franczyzy. Z drugiej strony brak regulacji franczyzy stanowi pokusę dla franczyzodawców. Zdarza się, że nadużywają swojej pozycji w relacjach z franczyzobiorcami, narzucając im skrajnie niekorzystne postanowienia umowne, np. w zakresie odstąpienia od umowy. Problemy finansowe franczyzobiorców oraz spory z franczyzodawcami narastały, co wywołało poruszenie – zarówno w samym środowisku, jak i w kręgach rządowych.

Zapowiedź interwencji rządu – analiza rynku franczyzy w Polsce

W połowie 2020 r. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, po licznych interpelacjach poselskich dot. występujących nieprawidłowości we franczyzie sklepów „Żabka”, zlecił sporządzenie analizy rynku franczyzy w Polsce. Był to pierwszy poważny krok ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości świadczący o tym, że resort zamierza uregulować rynek franczyzy. Za projekt odpowiedzialny był prof. Rafał Adamus.

Analiza pt. „Faktyczna nierówność stron umowy franczyzy w Polsce” została opublikowana w listopadzie 2020 r.[2] Jako główne bolączki franczyzy wskazano:

narzucanie nierynkowych cen nabywania towarów od franczyzodawcy lub osób przez niego wskazanych. Problemem może być narzucanie kanałów odbioru towarów i usług za ceny odbiegające od zwykłych cen rynkowych. Praktyki takie mogą być uznane za rodzaj ukrytego wynagrodzenia organizatora sieci;
pobieranie ukrytych opłat przez franczyzodawcę;
konstrukcja umów niekiedy „czyni z franczyzobiorcy >>więźnia<< kontraktu”;
trudności rozwiązania umów franczyzowych (drastyczne kary umowne) i faktyczny brak korelacji pomiędzy wysokością opłat franczyzowych a zyskiem franczyzobiorcy.

Analiza zawierała szereg propozycji, w tym gotowych regulacji ustawowych, dzięki którym franczyzobiorcy mieliby zyskać prawny parasol ochronny. Z kolei osłabieniu miałaby ulec siła franczyzodawców. Umowy franczyzowe musiałyby zostać napisane od nowa, a te, które już obowiązują – zaktualizowane w oparciu o zaproponowane w raporcie rozwiązania.

Analiza została opublikowana w listopadzie 2020 r. Do czerwca 2021 r. przedstawiciele resortu odpowiadali, że analiza raportu oraz prace nad projektem ustawy o franczyzie „trwają”.

Próba samoregulacji franczyzy pod patronatem Rzecznika MŚP

Równolegle do działań rządu, w lipcu 2020 r. powołano przy Rzeczniku MŚP niezależny Zespół Roboczy Rady Przedsiębiorców ds. Franczyzy, składający się z przedstawicieli obydwu stron.

Zaangażowanie Rzecznika MŚP miało być gwarancją wypracowania rozwiązań satysfakcjonujących zarówno franczyzobiorców, jak i franczyzodawców. Przedsiębiorcy zdawali sobie sprawę, że jeśli sami nie wypracują konkretnych rozwiązań, to rządzący uregulują umowę franczyzy ustawą, co z kolei może doprowadzić do zmniejszenia atrakcyjności modelu franczyzowego w Polsce.

Zespół ds. Franczyzy pracował nad Kodeksem Dobrych Praktyk we franczyzie – uniwersalnym zbiorem dobrych praktyk, standardów, praw i obowiązków, możliwy do stosowania w przypadku każdego modelu franczyzowego, niezależnie od branży. Kodeks stanowiłby tzw. soft law – strony umowy franczyzy powinny się do niego stosować, jednakże w przypadku braku implementacji nie groziłaby stronom żadna sankcja. Zespół miał opublikować ostateczną wersję Kodeksu Dobrych Praktyk na przełomie 2020/2021 r.

Kodeks pod patronatem Rzecznika MŚP nigdy nie został dokończony. Przedstawiciele franczyzodawców i franczyzobiorców nie doszli do porozumienia nad ostatecznym brzmieniem Kodeksu, w szczególności nad uregulowaniem kwestii odstąpienia od umowy franczyzy oraz trwania zakazu konkurencji. W konsekwencji 1 czerwca 2021 r. Rzecznik MŚP przekazał Ministerstwu Sprawiedliwości dotychczasowy dorobek Zespołu.

Brak samoregulacji franczyzy? Publikacja „potencjalnego” projektu ustawy

Niedługo po tym jak Rzecznik MŚP przekazał prace nad Kodeksem Dobrych Praktyk Ministerstwu Sprawiedliwości, prof. Adamus opublikował projekt ustawy o franczyzie, który następnie został przekazany Instytutowi Wymiaru Sprawiedliwości (pośrednio Ministerstwu Sprawiedliwości). Oznaczało to, że resort na poważnie przymierza się do regulacji franczyzy[3].

Najważniejszą z proponowanych zmian jest zdefiniowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy franczyzobiorców – jeśli do tego dojdzie Prezes UOKiK będzie prowadzić postępowania przeciwko franczyzobiorcom i nakładać na nich kary pieniężne tak jak w przypadku spraw konsumenckich.

Warto zwrócić uwagę, że zarówno w Kodeksie Dobrych Praktyk oraz w projekcie ustawy pojawia się obowiązek informacyjny. Franczyzodawcy będą musieli przygotować się na przedstawianie rzetelnych informacji potencjalnemu franczyzobiorcy o wszystkich aspektach związanych z dołączeniem do sieci. Jeżeli ostanie się pomysł dotyczący wprowadzenia kategorii „praktyk naruszających zbiorowe interesy franczyzobiorców”, informacje w prospekcie powinny odpowiadać standardowi informacji dla konsumenta.

Kolejną ważną propozycją jest obowiązek „lojalnego” postępowania wobec drugiej strony umowy. Jest to klauzula generalna, której interpretacji będą dokonywały sądy na tle indywidualnych spraw.

Przepisy mają również regulować sposób wynagradzania organizatora sieci. Poza tym franczyzodawca sieci nie będzie mógł zobowiązywać franczyzobiorcy do nabywania towarów lub usług od organizatora sieci lub osoby trzeciej za ceny odbiegające od średnich cen rynkowych.

Umowa franczyzy zawarta na okres dłuższy niż 20 lat będzie traktowana jak umowa na czas nieokreślony. Ponadto, przepisy mają uregulować kwestie wypowiedzenia umowy – zarówno tryb jak i terminy.

Ostatnia z istotnych propozycji dot. kwestii penalizowania części działań franczyzodawców. Przedsiębiorcy będą karani za np. podawanie nieprawdziwych informacji o korzyściach jakie daje przystąpienie do sieci podlega karze grzywny.

Silniejsza ochrona franczyzobiorców oraz nałożenie nowych obowiązków na franczyzodawców sprawia, że franczyzobiorcy staną się quasi konsumentami z perspektywy zawieranych umów.

Samoregulacja jako odpowiedź środowiska na opublikowany „potencjalny” projekt ustawy

Przedsiębiorcy chcąc oddalić widmo regulacji ustawowej, zdecydowali się na opublikowanie pod koniec lipca 2021 r. Kodeksu Dobrych Praktyk dla rynku franczyzy[4].Za publikację (oraz zmienioną nazwę) odpowiada Polskie Stowarzyszenie Mikroprzedsiębiorców i Franczyzobiorców. Pierwszymi sygnatariuszami zostali franczyzobiorcy zrzeszeni w ww. Stowarzyszeniu oraz Delikatesy Centrum, Lewiatan, Żabka i Krajowa Izba Gospodarcza. W kolejnych tygodniach grono sygnatariuszy powiększyło się m.in. o Greenpoint, Stava, Soward Franczyzy Edukacyjne, Grupę Muszkieterów oraz Zdrową Krowę.

Oto co wynika z Kodeksu Dobrych Praktyk dla rynku franczyzy:

|Kodeks jest pełen ogólników – autorom zamiast samoregulacji franczyzy wyszedł bardzo zachowawczy poradnik, nie poruszający najważniejszych kwestii, m.in. okresu wypowiedzenia;

|Kodeks przewiduje dla franczyzodawcy m.in. następujące obowiązki:

– poinformowanie franczyzobiorcy o istotnych okolicznościach współpracy;

– dopełnienie obowiązku informacyjnego (informacja o całości opłat franczyzowych; całości innych wymaganych opłat wiadomych franczyzodawcy itd.);

– organizowanie cyklicznych szkoleń dla franczyzobiorców;

|Kodeks wskazuje na minimum informacji/postanowień jakie musi zawierać umowa franczyzy;

|Kary umowne muszą być określone w wysokości proporcjonalnej do wagi naruszeń;

|Kodeks przewiduje dla franczyzobiorcy m.in. następujące obowiązki:

– przestrzeganie obowiązujących w danym systemie franczyzowym procedur i standardów;

– zapewnienie należytego poziomu wyszkolenia personelu;

– udostępniania franczyzodawcy wszelkich informacji niezbędnych do weryfikacji prawidłowego wykonywania umowy franczyzy.

Postanowienia zawarte w Kodeksie są ogólnikowe. Raczej nie należy spodziewać się, aby rozwiązały obecne problemy franczyzy, a wręcz mogą prowadzić do kolejnych niejasności w relacjach między stronami umowy, przynosząc odmienny od planowanego skutek. Ustawodawcy zależy przede wszystkim na zwiększeniu ochrony franczyzobiorców, a to z kolei nie wynika z postanowień Kodeksu.

Do tego wszystkiego dochodzi fakt, że Rzecznik MŚP Adam Abramowicz skrytykował opublikowany Kodeks. Zdaniem Rzecznika nie rozwiązuje on problemów franczyzy oraz nie porusza dwóch najważniejszej kwestii: wypowiedzenia umowy z terminem 3-miesięcznym dla franczyzobiorcy oraz z terminem 6-miesięcznym dla franczyzodawcy, a także doprecyzowania, że zakaz konkurencji nie może być dłuższy od okresu obowiązywania umowy. Rzecznik MŚP w dalszym ciągu uważa, że samoregulacja jest najlepszym rozwiązaniem dla franczyzy, ale musi ona poruszać ww. kwestie wypowiedzenia i trwania zakazu konkurencji. Kodeks w obecnej formule sprzyja franczyzodawcom, a nie franczyzobiorcom.

Soft law czy ustawa – co dalej?

Ciężko przewidzieć czy Kodeks Dobrych Praktyk okaże się wystarczającą podstawą do zaniechania prac nad ustawą o franczyzie. Na obecną chwilę Ministerstwo nie zdradza planów na przyszłość. Można uznać, że prace i analizy w resorcie w dalszym ciągu trwają.

Bez względu na zapowiadane zmiany oraz publikowane samoregulacje, franczyzodawcy powinni dążyć do tego, aby przekazywane potencjalnemu franczyzobiorcy informacje o przyszłej współpracy były zrozumiałe i jak najlepiej opisywały charakter danej franczyzy. Skuteczne i rzetelne uświadamianie przedsiębiorcy na etapie rekrutacji zmniejszy odsetek ajentów nieprzygotowanych do prowadzenia biznesu. W konsekwencji zmniejszy się liczba upadających franczyzobiorców.

Kwestia okresu wypowiedzenia umowy i zakazu konkurencji pozostaje otwarta. W tym wypadku przedsiębiorcy mogą jedynie trzymać kciuki, aby Ministerstwo zrezygnowało z planów regulacji umów franczyzy. Po analizie opublikowanego Kodeksu i celowym pominięciu w nim spornych kwestii, nie należy się spodziewać, aby franczyzodawcy byli w stanie dojść do porozumienia z franczyzobiorcami w zakresie zakazu konkurencji i okresu wypowiedzenia.

Autorem artykułu jest Konrad Biskup.

Dowiedz się więcej:

[1] Zob. https://franczyza.org.pl/raport-o-franczyzie-w-polsce-2020/

[2] Zob. https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2020/10/IWS_Adamus-R._Faktyczna-nier%C3%B3wno%C5%9B%C4%87-stron-umowy-franczyzy-w-Polsce.pdf

[3] Zob. https://adamusrafal.pl/projekt-ustawy-o-dzialalnosci-franczyzowej. Nie jest to stricte projekt ustawy, a jedynie zarys projektu ustawy opracowany przez prof. Adamusa na życzenie Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości.

[4] Zob. https://kodeksfranczyzy.org.pl/wp-content/uploads/2021/07/kodeks_franczyzy_2.pdf