Z jakich źródeł prezes UOKiK pozyskuje informacje na temat potencjalnych naruszeń?
Aby prezes mógł on skutecznie wykonywać powierzone mu zadania, musi dysponować informacjami na temat naruszeń prawa, które uzasadniają podjęcie interwencji. Specyfiką antykonkurencyjnych działań przedsiębiorców jest to, że mają one w znacznej mierze utajniony charakter.
Prezes UOKiK podejmuje aktywne działania, aby pozyskiwać jak najwięcej sprawdzonych informacji o potencjalnych naruszeniach reguł konkurencji. Wynikiem tych wysiłków jest działający od 2019 r. portal dla sygnalistów UOKiK. Dostępny na stronie https://report.whistleb.com/pl/uokik serwis zapewnia pełną poufność danych sygnalisty, szyfrowanie i zabezpieczanie informacji. UOKiK zachęca do korzystania z platformy w szczególności osoby, które dysponują informacjami niedostępnymi publicznie, jak np. korespondencja e-mailowa, notatki wewnętrzne.
Ale to nie wszystko. UOKiK bowiem pozyskuje również informacje o potencjalnych naruszeniach prawa w mniej sformalizowany sposób. Do dyspozycji zawiadamiających jest infolinia urzędu, komunikacja e-mailowa czy tradycyjna listowna.
W ramach własnej „działalności operacyjnej” UOKiK przy wsparciu departamentu analiz rynku analizuje informacje o stanie konkurencji w poszczególnych sektorach gospodarki (np. rynek usług finansowych, rynek wyrobów farmaceutycznych i in.). W organizowanych przez urząd badaniach rynku do przedsiębiorców rozsyłane są ankiety dotyczące różnych zagadnień związanych z funkcjonowaniem konkurencji na poszczególnych rynkach.
Urząd wykorzystuje też techniki białego wywiadu. W 2020 r. urząd rozpisał przetarg na dostawę specjalnego oprogramowania do informatyki śledczej. Według sprawozdania z działalności UOKiK za 2021 r. biały wywiad dostarczył informacji, które pozwoliły na dokonanie interwencji na rynku sprzedaży rowerów i doprowadzenie do zmiany praktyk przedsiębiorcy.
UOKiK pozostaje też w stałym kontakcie ze swoimi odpowiednikami w Europie i na świecie. Niektóre postępowania mogą być owocem wymiany informacji między organami antymonopolowymi. Przykładem z polskiego rynku jest sprawa dotycząca Polskiej Ligi Koszykówki i należących do niej klubów. Analogiczna sprawa toczyła się równolegle na Litwie w odniesieniu do uczestników tamtejszej ligi. Jak przyznaje prezes UOKiK w materiałach prasowych, przed decyzją o wszczęciu postępowania przedstawiciele urzędu konsultowali się z odpowiednikiem na Litwie.
Kiedy prezes UOKiK wszczyna postępowanie wyjaśniające lub postępowanie antymonopolowe?
Decyzja o wszczęciu postępowania wyjaśniającego albo od razu antymonopolowego zależy od stanu wiedzy prezesa UOKiK o ewentualnym naruszeniu prawa konkurencji. Postępowanie wyjaśniające jest postępowaniem w sprawie, a postępowanie antymonopolowe – przeciwko określonemu przedsiębiorcy (lub przedsiębiorcom). Oznacza to, że aby je wszcząć, prezes UOKiK musi dysponować dowodami pozwalającymi na postawienie przedsiębiorcy konkretnych zarzutów.
Postępowanie antymonopolowe często poprzedza postępowanie wyjaśniające. Nie jest ono obowiązkową fazą postępowania przed prezesem UOKiK. Organ antymonopolowy może wszcząć postępowanie wyjaśniające w dwóch sytuacjach:
- aby zbadać stan konkurencji na określonym rynku (jest to tzw. badanie rynku),
- aby wstępnie ustalić, czy mogło dojść do naruszenia prawa konkurencji.
Przykład: Badanie rynku węgla w 2022 r.
Przykładem postępowania w celu zbadania rynku było postępowanie w sprawie rynku składów węgla, które prezes UOKiK wszczął w lipcu 2022 r. Impulsem był wzrost cen na rynku węgla kamiennego. UOKiK wszczął postępowanie, aby zbadać, jaka jest struktura rynku węgla, mechanizmy dystrybucji, relacje między podmiotami działającymi na tym rynku, zakres wymiany informacji pomiędzy nimi, a także sposób kształtowania cen. W ramach tego postępowania UOKiK wezwał podmioty działające na rynku składów węgla oraz podmioty działające na powiązanych rynkach (wydobywające oraz importujące węgiel) do przekazania informacji i dokumentów potrzebnych UOKiK do ustalenia tych informacji. W grudniu 2022 r. prezes urzędu opublikował komunikat na temat struktury rynku, a także wszczął postępowanie przeciwko spółce Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Atex.
Czy przedsiębiorca może doprowadzić do wszczęcia postępowania antymonopolowego przeciwko swojemu konkurentowi lub kontrahentowi?
Z formalnego punktu widzenia jedynie prezes UOKiK może wszczynać postępowania antymonopolowe (z urzędu). Jednak mimo że polskie przepisy prawa konkurencji wiele lat temu odeszły od wszczynania postępowań w trybie wnioskowym, to nic nie stoi na przeszkodzie złożeniu zawiadomienia do UOKiK. Zawiadomienie o podejrzeniu naruszenia prawa konkurencji może złożyć do prezesa UOKiK każdy. Nie jest wymagany status przedsiębiorcy ani wykazywanie interesu prawnego w złożeniu zawiadomienia. Aby odniosło ono zamierzony efekt, powinno zawierać możliwie najwięcej informacji o potencjalnym naruszeniu. Z perspektywy praktycznej szczególnie istotne jest, aby w zawiadomieniu pokazać, że podjęcie sprawy przez organ będzie realizowało interes publiczny. Prezes UOKiK interweniuje na rynku w interesie publicznym. Polega to na tym, że naruszenie ogranicza swobodę konkurowania na określonym rynku, a nie dotyczy tylko sporu między dwoma przedsiębiorcami. Organ nie ma kompetencji do rozstrzygania prywatnych sporów gospodarczych.
Artykuł 51 ust. 2 u.o.k.k. określa informacje, jakie zawiadamiający powinien przekazać UOKiK. Są nimi:
- wskazanie przedsiębiorcy, któremu zarzucane jest naruszenie,
- opis stanu faktycznego,
- wskazanie przepisu u.o.k.k. lub Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE z 2012 r. C 326, s. 47), o którego naruszeniu zawiadamia zgłaszający,
- uprawdopodobnienie naruszenia tego przepisu,
- dane identyfikujące zgłaszającego.
Ważne jest to, że brak któregokolwiek z elementów nie będzie dyskwalifikował zawiadomienia. Im więcej jednak informacji przekażemy urzędowi na temat ewentualnego naruszenia, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zdecyduje się on wszcząć postępowanie przeciwko wskazanemu przedsiębiorcy.
Jakie prawa przysługują zawiadamiającemu w sytuacji, gdy prezes UOKiK zdecyduje się wszcząć postępowanie?
Zawiadamiający nie jest stroną postępowania antymonopolowego. Zakres jego uprawnień w takim postępowaniu jest bardzo wąski. Nie ma on dostępu do akt postępowania, a jedynie może otrzymać decyzje i inne dokumenty w trybie dostępu do informacji publicznej.
Więcej o dyrektywie ECN+
[cz.1] Dyrektywa ECN+ poradnik w pytaniach i odpowiedziach
[cz.2] Wywiad UOKiK, zgłoszenie naruszenia
[cz.3] Przebieg postępowania
[cz.4] Kontrola i przeszukanie
[cz.5] Wgląd w akta i wyrok
[cz.6] Kwestia kar i odpowiedzialność
[cz.7] Program łagodzenia kar