Lepiej późno niż później!
Nowa ustawa o przewadze kontraktowej[1] (dalej jako: „nowa ustawa”) jest na ostatnim etapie prac legislacyjnych w Sejmie. Oznacza to, że wielkimi krokami zbliża się termin jej uchwalenia.
Nowa ustawa nie jest autorskim pomysłem polskiego rządu, ale wynika z konieczności implementacji dyrektywy unijnej[2]. Celem prawodawcy unijnego jest przede wszystkim wzmocnienie pozycji dostawców (rolników) w ich relacjach z nabywcami (dużymi sieciami handlowymi).
Treść dyrektywy była znana od ponad 2 lat, ale dopiero teraz Polska podjęła działania, aby ją wdrożyć. Termin, do którego państwa członkowskie miały obowiązek uchwalić przepisy, upłynął 1 maja 2021 roku. Natomiast projekt nowej ustawy, nad którym proceduje Sejm, przewiduje że wejdzie ona w życie 1 listopada 2021 roku. Umowa zawarta przed wejściem w życie nowej ustawy będą objęte jej przepisami od 1 maja 2022 roku.
Oznacza to, że dostawcy oraz nabywcy produktów rolnych i spożywczych będą mieć bardzo mało czasu na dostosowanie się do zmienionych przepisów.
Bardzo szeroki katalog zakazanych praktyk
Nowa ustawa o przewadze kontraktowej znacznie rozszerza katalog zakazanych praktyk. W aktualnie obowiązującej ustawie takich praktyk jest „tylko” cztery. Natomiast nowa ustawa wskazuje wprost szesnaście praktyk, które są nieuczciwym wykorzystywaniem przewagi kontraktowej.
Dziesięć z nich jest bezwzględnie zabronione to tzw. praktyki czarne. Sześć jest tzw. praktykami szarymi – są dozwolone, pod warunkiem, że zostaną wyraźnie i jednoznacznie uzgodnione w umowie między dostawcą a nabywcą. Uzgodnienie powinno nastąpić przed rozpoczęciem ich stosowania. UOKiK zapowiada, że nie tylko będzie badał, czy praktyki szare zostały wskazane w umowie, ale również czy strony umowy – szczególnie dostawcy, faktycznie miały wpływ na ich uzgodnienie. Niedopuszczana jest sytuacja, w której wpisanie praktyk szarych do umowy będzie je legalizowało.
Katalog praktyk jest otwarty, co oznacza że poza praktykami wskazanymi w nowej ustawie Prezes UOKiK może kwestionować jeszcze inne stosowane praktyki, które jego zdaniem są niedozwolonym wykorzystywaniem przewagi kontraktowej.
Z ciekawszych zakazanych praktyk jakie wprowadza nowa ustawa można wskazać np. praktyki odnoszące się do reklamowania produktów, ponoszenia przez dostawców całości lub części kosztów obniżek cen w ramach organizowanej przez nabywcę promocji, obciążania dostawców kosztami rozpatrzenia skarg konsumentów, pobierania opłat od dostawców za przechowywanie, prezentowanie lub oferowanie do sprzedaży produktów…
Praktyka dodana przez Prezesa UOKiK
Prezes UOKiK do praktyk wskazanych w dyrektywie dodał od siebie jedną praktykę. Chodzi o nieuzasadnione obniżanie ceny po dostarczeniu produktów rolnych lub spożywczych (w szczególności mowa tu o tzw. retrorabatach albo rabatach wstecznych). Wprowadzenie tej praktyki do ustawy jest pokłosiem m.in. kary nałożonej na Biedronkę za wykorzystywanie tzw. rappelu extra będącego retrorabatem.
Wskazówki w jaki sposób można stosować retrorabaty znajdują się w opublikowanym w kwietniu 2021 roku przez UOKiK raporcie o rabatach handlowych[3]. Raport wyraźnie podkreślał, że retrorabaty są niedozwolone chyba, że zostały wcześniej ustalone pomiędzy dostawcą i nabywcą, dostawca wie ile zarobi i sieć handlowa nie zaskakuje go wstecznym rabatowaniem na nieokreśloną uprzednio kwotę.
Zakaz zawierania umów wstecz?
We wspomnianym powyżej Raporcie wskazywano, że niedozwolone jest zawieranie umów z datą wsteczną. Chodzi o sytuację, gdzie np. stara umowa przestała obowiązywać z końcem grudnia, a strony negocjują nową umowę jeszcze przez długie miesiące nowego roku i zawierają ją nawet pod koniec roku ze wskazaniem, że obowiązuje ona wstecznie od stycznia.
Taki stan stwarza niepewność po stronie dostawcy co do warunków obowiązującej go umowy w zasadzie przez cały okres jej obowiązywania. Dodatkowo w dużym stopniu utrudnia to prowadzenie działalności gospodarczej. Prezes UOKiK w Raporcie podkreśla, że jest to bardzo niekorzystne w szczególności dla małych dostawców, którzy postawieni w takiej przymusowej sytuacji będą musieli zgodzić się na umowę w negatywnym dla nich brzmieniu.
Z powyższego wynika, że pożądanym postepowaniem jest zawarcie umowy od daty jej faktycznego obowiązywania, co będzie niemałym wyzwaniem organizacyjnym np. dla dużych sieci handlowych, które negocjują tysiące umów…
Długa lista produktów rolnych i spożywczych
Nowa ustawa będzie mieć zastosowanie tylko do produktów rolnych i spożywczych. W porównaniu do aktualnych przepisów ustawa będzie obejmować większą liczbę produktów (np. niektóre alkohole, zwierzęta żywe, konopie czy pasze).
Dodatkowo nowa ustawa dzieli produkty rolne i spożywcze na: łatwo psujące się i inne niż łatwopsujące się.
Te pierwsze to produkty, które po upływie 30 dni od zebrania, wyprodukowania lub przetworzenia mogą przestać nadawać się do sprzedaży lub przetworzenia. Trzeba uważać, bo w niektórych przypadkach przepisy będzie się inaczej stosować do produktów łatwopsujących się, a inaczej do innych niż łatwopsujące się (np. krótsze terminy zapłaty za produkty łatwopsujące się, zakaz anulowania zamówienia dotyczącego produktów łatwo psujących się w terminie 30 dni przed ich dostawą).
Niedługo ofensywa – jak się zabezpieczyć?
Zarówno dostawcy, jak również nabywcy produktów rolnych i spożywczych powinni zweryfikować obowiązujące umowy pod kątem występowania w nich postanowień, które od listopada będą zakazane. W przypadkach, gdy umowy o dostarczenie produktów rolnych i spożywczych są zawierane na okres jednego roku, należy uwzględnić nadchodzącą zmianę przepisów przy zawieraniu umowy na kolejny rok. Pozwoli to zredukować ryzyko postępowań w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową.
Posiadanie przewagi kontraktowej samo w sobie nie jest zakazane. Przedsiębiorcy, którzy ją posiadają powinni jednak uważać, żeby jej nieuczciwie nie wykorzystywać. Jeżeli dostawca albo nabywca w nieuczciwy sposób wykorzystuje taką przewagę, Prezes UOKiK będzie mógł ukarać go karą pieniężną do 3% jego rocznego obrotu.
Jesteśmy przekonani, że po wejściu w życie ustawy Prezes UOKiK niezwłocznie przystąpi do sprawdzania, czy przedsiębiorcy dostosowali się do jej przepisów. Nie ma co zwlekać z audytami umów i ich negocjacjami na zmienionych warunkach.
Dowiedz się więcej:
- Podcast „M&A^2, czyli Mirek i Asia o mergerach i antymonopolu”
- Nowe obowiązki raportowania wynikające z Rozporządzenia EUDR
- Zmiany w regulaminach skierowanych do konsumentów – Nextbike z karą ponad 791 tys. zł
- MrBeast – Przegrana batalia prawna przez youtubera
- Zatory płatnicze – wracają twarde interwencje Prezesa UOKiK
[1] Pełna nazwa ustawy to: Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.
[2] Pełna nazwa dyrektywy unijnej to: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2019/633 w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych.
[3] Raport dostępny jest tu: https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=17420