Nowe wyjaśnienia w sprawie karania
Z końcem marca 2021 r. Prezes UOKiK opublikował nowe wyjaśnienia dotyczące ustalania wysokości kar dla przedsiębiorców w sprawach antymonopolowych. Organ uznał, że poprzednie wyjaśnienia – z 2015 r. – wymagają odświeżenia. Powód? Urząd prowadzi coraz więcej spraw o poważne i długotrwałe naruszenia prawa, często przeciwko dużym firmom. Takie uzasadnienie może oznaczać, że Prezes UOKiK przygotowuje się do nakładania wyższych kar niż do tej pory. Przypominamy, że niedługo po tym jak w 2020 r. Prezes UOKIK opublikował wyjaśnienia w sprawie karania menadżerów (zob. newsletter z lipca 2020 r.), [JS1] zostały nałożone pierwsze kary pieniężne na menadżerów.
Prezes UOKiK co pewien czas publikuje wyjaśnienia i interpretacje, w których tłumaczy, jak będzie stosować obowiązujące przepisy. Trzeba pamiętać, że takie dokumenty (tzw. soft law) nie są prawnie wiążące. Jednocześnie, Prezes UOKiK jako organ administracji publicznej, powinien trzymać się opublikowanego stanowiska (tzw. zasada pogłębiana zaufania obywatela do administracji).
Co to oznacza w praktyce? Przedsiębiorca, na którego Prezes UOKiK nałożył karę, może prześledzić, czy organ wyliczył ją prawidłowo. Bez wyjaśnień byłoby to trudne, bo przepisy mówią tylko tyle, że Prezes UOKiK może nałożyć karę w wysokości do 10% ubiegłorocznego obrotu firmy.
Nowy sposób obliczania kwoty bazowej
Prezes UOKiK określając wysokość kary bierze pod uwagę: stopień i skutki naruszenia, okres naruszenia oraz okoliczności łagodzące i obciążające.
W pierwszej kolejności organ określa, czy naruszenie prawa było „lekkie”, poważne lub bardzo poważne. Od poziomu naruszenia zależy wysokość tzw. kwoty bazowej, która wynosi kolejno: od 0,01% do 0,2% dla pozostałych naruszeń; od 0,2% do 1% obrotu dla poważnych naruszeń; od 1% do 3% obrotu dla bardzo poważnych naruszeń.
Za bardzo poważne naruszenia Prezes UOKiK uznaje między innymi porozumienia między konkurentami, a także koordynowanie takich porozumień.
Kategoria poważnych naruszeń dotyczy z kolei porozumień między przedsiębiorcami, którzy nie są bezpośrednimi konkurentami (np. producent-dystrybutor), które dotyczą m.in. ustalania cen sztywnych minimalnych lub działania prowadzącego do ograniczenia konkurencji na rynku.
W kolejnym kroku organ ustala dokładną wielkość kwoty bazowej w oparciu o wagę, skutki i skalę naruszenia. Prezes UOKiK będzie badać specyfikę, strukturę oraz bariery wejścia na rynek na którym doszło do naruszenia, a także potencjał ekonomiczny przedsiębiorcy, którego zamierza ukarać.
Przykładowo, jeśli dojdzie do zmowy między konkurentami (bardzo poważne naruszenie) na rynku farmaceutycznym (wysoka bariera wejścia; duży potencjał ekonomiczny przedsiębiorców), która powoduje zawyżenie cen konkretnych leków (produkt szczególnie wrażliwy dla odbiorcy), to w takiej sytuacji możemy spodziewać się kwoty bazowej na poziomie 3% rocznego obrotu przedsiębiorcy.
Rewolucja w karaniu za długotrwałe naruszenia
Istotne zmiany dotyczą wysokości kar za naruszenia trwające dłużej niż rok. Od teraz, Prezes UOKiK będzie mnożyć kwotę bazową przez liczbę pełnych lat uczestnictwa w naruszeniu. Mnożnik powiększa się o 0,5 co sześć miesięcy trwania naruszenia.
Przykłady:
- Naruszenie trwało przez trzy lata i osiem miesięcy. Kwota bazowa zostanie powiększona 3,5-krotnie.
- Naruszenie trwało przez dwa lata i dwa miesiące, Kwota bazowa zostanie powiększona 2-krotnie.
Oznacza to, że jeśli Prezes UOKiK określi kwotę bazową na 3%, a naruszenie będzie trwało ponad trzy i pół roku, będziemy mieli do czynienia z nałożeniem maksymalnej kary w wysokości 10% obrotu.
Okoliczności łagodzące i obciążające
W wytycznych przewidziano szereg okoliczności łagodzących i obciążających, które będą oceniane łącznie. Do tych pierwszych zaliczamy m.in. dobrowolne usunięcie skutków naruszenia, zaprzestanie naruszeń przed wszczęciem postępowania bądź niezwłocznie po jego wszczęciu, czy współpraca z Prezesem UOKiK. Katalog ten jest otwarty, więc Prezes UOKiK może uznać dowolne okoliczności za łagodzące.
Do okoliczności obciążających zaliczamy m.in. rolę lidera lub inicjatora naruszenia, czy ponowne dokonanie podobnego naruszenia. Ten katalog jest zamknięty – Prezes może za obciążające uznać tylko okoliczności wymienione w wytycznych.
Po analizie okoliczności obciążających lub łagodzących, organ może zmniejszyć lub podwyższyć karę o maksymalnie 50%.
Przykład: Prezes UOKiK ustalił kwotę bazową na 1% obrotu firmy X, co odpowiada kwocie 1 mln zł. Naruszenie prawa nie było długotrwałe. Organ uznał, że w sprawie występują okoliczności obciążające – firma X po raz kolejny jest karana za to samo naruszenie. W takiej sytuacji, Prezes UOKiK może podwyższyć karę maksymalnie do 1,5 mln zł.
Arbitralność decyzji
Opublikowane wyjaśnienia zawierają jednak pewną „furtkę”, która daje Prezesowi UOKiK większą elastyczność działania. Bez względu na obliczoną wysokość kary na podstawie opisanych współczynników, Prezes UOKiK może dowolnie podwyższyć, zmniejszyć lub odstąpić od nałożonej kary. Warunek zastosowania tego wyjątku jest jeden: obliczona w danej sprawie kara w ocenie Prezesa UOKiK nie będzie spełniać swojej funkcji. Trzeba pamiętać, że nawet w tym wypadku kara nie może przekraczać 10% ubiegłorocznego obrotu przedsiębiorcy.
Uznaniowość budzi obawy o przewidywalność wysokości kar. Zgodnie z wytycznymi, do podwyższenia dojdzie, np. gdy kara jest niewspółmierna do całkowitego obrotu przedsiębiorcy lub skali jego działalności.
Wniosek – szykują się wyższe kary
Zgodnie z przepisami kara nałożona na przedsiębiorcę nie może przekraczać 10% obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym wydanie decyzji. Do tej pory praktycznie nie zdarzały się kary zbliżające się do tego maksymalnego pułapu. Dodatkowo kary nakładane przez Prezesa UOKiK często były obniżane przez sądy. Wraz z publikacją nowych wyjaśnień istnieje duże ryzyko, że maksymalne lub prawie maksymalne kary będą spotykane częściej. Pozostaje pytanie – czy takie kary utrzymają się w sądzie.
Autorem artykułu jest aplikant adwokacki Jakub Sadurski.
Dowiedz się więcej:
- 10 kroków do skutecznego compliance w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów
- 10 rzeczy, o których warto pamiętać przy tworzeniu treści reklamowych
- Współpraca na potrzeby realizacji celów zrównoważonego rozwoju
- 10 obowiązków przedsiębiorcy, które powinien znać i stosować
- 10 wskazówek, na co zwrócić uwagę podczas kontroli i przeszukania przez UOKiK