Krótka historia o tym jaki problem ma zostać rozwiązany:
Właśnie wróciłeś do domu po wakacjach, które spędziłeś na zachodzie Europy. Wchodzisz do swojego sklepu osiedlowego i widzisz tę pyszną kiełbasę, którą raczyłeś się na urlopie. Bez zastanowienia kupujesz jedno opakowanie. Otwierasz je w domu i ze smutkiem stwierdzasz, że produkt nie smakuje tak samo. Sprawdzasz skład, a tam mniejsza zawartość mięsa, dodatek oleju palmowego i innych ulepszaczy.
Czym jest podwójna jakość towarów?
Idealna sytuacja byłaby wtedy, gdyby w każdym państwie członkowskim towary wprowadzone na rynek jako identyczne rzeczywiście były identyczne (miały ten sam skład lub właściwości). Niestety nie jest to takie proste. Każdy kraj posiada swoje swoiste odrębności – począwszy od klimatu (np. więcej słońca i mniej opadów przekłada się na inny smak owoców wykorzystywane do produkcji danego towaru), a skończywszy na preferencjach konsumenckich (np. jedna nacja woli tłustsze potrawy niż inna).
W rzeczywistości okazuje się, że producenci w różnych państwach członkowskich często oferują towary w identycznym opakowaniu, pomimo istotnych różnić w składzie lub właściwościach tych towarów. Na przykład, producenci zastępują niektóre składniki, mniej zdrowymi zamiennikami lub starają się poprawić smak żywności chemią organiczną.
Takie praktyki nie powinny mieć miejsca, co wskazuje dyrektywa Omnibus i co znajdzie odzwierciedlenie w przepisach ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Ta ustawa po raz pierwszy wprost wprowadza zakaz „dual quality” wskazując, że takie działanie będzie działaniem wprowadzającym w błąd (gdyby konsument nie został wprowadzony w błąd, to podjąłby inną decyzję zakupową).
Nowe przepisy nie będą jednak oznaczać, że przedsiębiorcy będą musieli oferować identyczne towary w całej Unii Europejskiej. Istotą zakazu jest wprowadzenie konsumenta w błąd, które wpłynęło na jego decyzję zakupową. Liczy się więc informacja, jaką konsument otrzymał przed nabyciem towaru (np. na jego opakowaniu). Jeżeli ta informacja wprowadziła go w błąd (wracając do naszego przykładu – konsument był pewny, że kupując opakowanie kiełbasek w lokalnym sklepie w Polsce będzie jadł takie same kiełbaski jak na wakacjach ) i konsument nie został poinformowany np. o różnicach w składzie towarów, wtedy takie działanie przedsiębiorcy zostanie zakwalifikowane jako działanie wprowadzające w błąd.
Wyjątkami od tego zakazu będą sytuacje, gdy za istotnymi różnicami w składzie lub właściwościach towarów przemawiają obiektywne i uzasadnione przyczyny.
Jak ocenić czy mamy do czynienia z wprowadzaniem na rynek towarów o podwójnej jakości?
Wprowadzanie towaru na rynek
Zakaz wprowadzania na rynek towarów o podwójnej jakości będzie kierowany do przedsiębiorców, którzy wprowadzają na rynek towary w co najmniej jednym państwie UE. Będą to więc przede wszystkim producenci (w tym producenci tzw. marek własnych).
Natomiast Komisja Europejska w Wytycznych dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych wskazuje, że gdy zostanie ustalone, że stosowano wprowadzające w błąd praktyki dotyczące ‘dual quality’, organy ochrony konkurencji i konsumentów będą mogły zobowiązać sprzedawców detalicznych do działań naprawczych (np. poinformowania konsumenta w sklepie, że dany towar nie jest identyczny z towarem sprzedawanym w innym państwie UE). Uważamy, że nakładanie takiego obowiązku na detalistów powinno być ostatecznością, ponieważ w zdecydowanej większości nie mają oni wpływu na opakowanie, skład i właściwości towaru.
Towary o podwójnej jakości intuicyjnie kojarzymy z produktami spożywczymi. Ta grupa towarów nie ogranicza się jednak wyłącznie do żywności i napojów. Towarem o podwójnej jakości może więc być w zasadzie każdy towar oferowany konsumentowi.
Ocenie będą podlegały działania marketingowe, a więc:
- prezentacja towaru na opakowaniu;
- związana z tym reklama i promocja towaru;
- sprzedaż towaru konsumentom.
Istotą zakazu wprowadzania na rynek towarów o podwójnej jakości jest zakaz wprowadzania konsumenta w błąd, a nie samo wprowadzanie towarów o różnej jakości. Chodzi więc o działania marketingowe, które mają skłonić konsumenta do zakupu towaru. Na przykład, producent, który sprzedaje gorszej jakości towar w opakowaniu prawie identycznym co opakowanie towaru wysokiej jakości, wprowadza konsumenta w błąd. Innym przykładem działania przedsiębiorcy, które wprowadza konsumenta w błąd jest zamieszczenie banneru reklamowego z napisem „Chemia z Niemiec”, podczas gdy oferowane towary znacznie różnią się od tych oferowanych za Odrą.
Towary identyczne
To, czy towar jest identyczny, należy oceniać z perspektywy przeciętnego konsumenta. Oznacza to, że towary nie muszą być całkowicie identyczne – wystarczy że są do siebie na tyle podobne, że konsument postrzega je jako jedną markę. Na przykład, napój gazowany występuje w dwóch Państwach Członkowskich Unii Europejskiej pod tą samą nazwą handlową, a etykieta napoju ma podobną szatę graficzną. Etykieta różni się jedynie językiem tekstu nadrukowanego na niej. Towar taki będzie stanowił w oczach konsumenta jedną markę. Niestety nie ma zamkniętej listy przypadków wskazujących kiedy różnice uznaje się za „istotne”, dlatego każdy przypadek przedsiębiorca będzie musiał badać indywidualnie.
Istotne różnica w składzie lub właściwościach towarów
Tylko jeżeli różnice między towarami mają wpływ na decyzję zakupową konsumenta, to wprowadzanie ich na rynek będzie naruszać prawo konsumenckie.
Różnice, które mają decydujący wpływ na zakup towaru mogą dotyczyć:
- wrażeń sensorycznych (np. zastąpienie cukru sztucznym słodzikiem zmieni smak napoju; niższa zawartość kofeiny w kawie mrożonej wpłynie na jej działanie na konsumenta);
- stosowania gorszej jakości zamienników (np. zastąpienie oleju słonecznikowego olejem palmowym);
- niższej zawartości określonych składników (np. napój owocowy w państwie A zawiera 20% soku z zagęszczonego soku pomarańczowego, a napój sprzedawany w identycznym opakowaniu w państwie B – jedynie 7%);
- skład chemiczny towaru (np. w jednym towarze przedsiębiorca stosuje składniki poprawiające jego smak lub przydatność do spożycia, a w drugim nie);
- wpływu na środowisko niektórych towarów lub ich składników (np. zastąpienie opakowania biodegradowalnego opakowaniem nieekologicznym);
- sposób produkcji (np. zastąpienie składników pochodzących z upraw zrównoważonych składnikami, które nie pochodzą z takich upraw).
Powyższe różnice mają istotny wpływ na decyzję zakupową, ponieważ gdy konsument kupuje towar określonej marki w łudząco podobnym opakowaniu, to oczekuje pewnego standardu jakości. Sformułowania takie jak „oryginalny”, „niepowtarzalny”, „oryginalna receptura od 1890” wzmacniają przekaz, że jest to identyczny towar. Powinien on więc smakować tak samo oraz mieć taki sam skład w każdym państwie UE.
Wyjątki od podwójnej jakości towarów, czyli obiektywne i uzasadnione czynniki
Będą istniały jednak pewne sytuacje, gdy pomimo znacznych różnic między wyglądającymi identycznie towarami, wprowadzanie ich na rynek nie będzie naruszać praw konsumentów. Tymi wyjątkami są „obiektywne i uzasadnione czynniki”. O jakie czynniki chodzi dokładniej?
Motyw 53 dyrektywy Omnibus wskazuje, że są nimi w szczególności:
- przepisy krajowe (np. przepisy jednego państwa członkowskiego określają maksymalną zawartość soli w produkcie jako wartość X, a innego państwa członkowskiego jako wartość Y – sprzedawany towar jest bardzo słony, ale musi być zgodny z przepisami krajowymi, dlatego nie może przekroczyć dopuszczalnego limitu w danym państwie);
- miejsce wytworzenia, dostępność lub sezonowość danego towaru (np. producent belgijskiego piwa wprowadza je na rynek belgijski i polski. W piwie, które produkuje i sprzedaje w Polsce, zastępuje belgijski chmiel, najbardziej zbliżoną do niego polską odmianą);
- preferencje konsumentów w danym państwie (np. kiełbasa oferowana w Czechach zawiera więcej tłuszczu, ponieważ kuchnia czeska obfituje w produkty wysokotłuszczowe);
- strategie, których celem jest poprawa dostępu do zdrowej i bogatej w składniki odżywcze żywności (np. program wspierania rozwoju kości wśród dzieci i młodzieży uzasadnia wprowadzenie na rynek batonika o podwyższonej zawartości wapnia);
- oferowanie towarów tej samej marki w opakowaniach o różnej wadze lub rozmiarze w różnych państwach (np. oferowanie kawy w Polsce w opakowaniu 500g, a we Włoszech – w opakowaniu 400g).
W razie postępowania przed Prezesem UOKiK lub przed sądem cywilnym w związku z podejrzeniem wprowadzania na rynek towarów o podwójnej jakości, to przedsiębiorca będzie musiał wykazać, że różnica między towarami jest uzasadniona. Powyższy katalog będzie miał charakter przykładowy, co oznacza że przedsiębiorca będzie mógł powołać się na inne czynniki uzasadniające różnicę między towarami. Nie mogą być to jednak puste twierdzenia – przedsiębiorca będzie musiał powołać się na konkretne dowody np. na badania rynkowe preferencji konsumentów. Informacja o różnicach w składzie lub we właściwościach towaru, nawet gdy przemawiają za tym obiektywne i uzasadnione czynniki, powinna być łatwo dostępna dla konsumentów – np. w formie informacji na stronie internetowej producenta.
Podsumowanie
Nowe przepisy zwiększą świadomość prawną konsumentów, producentów oraz sprzedawców detalicznych. Producenci, w tym producenci marek własnych będą musieli zwracać większą uwagę na towary, jakie wprowadzają w różnych Państwach Członkowskich UE. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który do tej pory prowadził badania towarów o podwójnej jakości[1], zyska natomiast silne narzędzia do ścigania producentów wprowadzających do obrotu tego rodzaju towary.
Po przeczytaniu cz.6:
- [cz.2] Zakaz odsprzedaży biletów nabytych sprzecznie z zasadami ich sprzedaży
- [cz.3] Nierzetelne komentarze i opinie konsumenckie
- [cz.4] Wyszukiwarki przy zakupach online wreszcie (?) bez tajemnic
- [cz.5] Będziemy wiedzieli o zautomatyzowanej indywidualizacji cen podczas zakupów online
- [cz.7] Transparentność stron umowy
- [cz.6] Towary o podwójnej jakości (ang. dual quality)
- [cz. 8] Sankcje WKRÓTCE
- Co można zrobić, aby przygotować się na wejście w życie nowych przepisów? WKRÓTCE
[1] UOKiK, Porównanie jakości artykułów żywnościowych oferowanych na rynku polskim z ich odpowiednikami na rynku niemieckim, Warszawa 2017; UOKiK, Porównanie jakości artykułów żywnościowych wyprodukowanych z przeznaczeniem na rynek Polski i Europy Zachodniej, Warszawa 2018.